Saga trillukarlsins (þriðji hluti)

Ákvörðun Árna Mathiessen árið ´99 um að afnema þorskaflahámarkskerfið og setja allt í kvóta á smábáta hafði víðtækar og skelfilegar afleiðingar í för með sér fyrir hinar dreifðu byggðir landsins. Fyrir mig, þá ákvað ég að taka þetta fyrsta ár eftir kvótasetningu og sjá svo til, en strax um haustið sá ég að þetta gengi ekki með svona litlum kvóta, enda hafði ég í raun og veru aðeins kvóta til að róa í 1-2 mánuði og brúaði bilið m.a. fyrsta veturinn að róa með Veiguna í dagakerfi, en það var svo um vorið 2000 sem ég tók þá ákvörðun að ég vildi ekki gefast upp alveg strax, en til þess að geta haldið áfram þá þyrfti ég stærri og öflugri bát. 

Varðandi kvótasetninguna á keilu og löngu, þá skyldi ég ekki fyrr en mörgum árum síðan, hvers vegna ég fékk svona litla úthlutun í þessum tegundum, mig minnir að fyrsta úthlutunin í keilu hafi aðeins verið um 4 tonn, en þar sem ég hafði bara verið á línu á þessum litla bát, þá hafði ég tekið á hverju sumri 20-30 tonn af keilu, en í dag veiðir engin keilu við Eyjar og tegundin er í raun og veru friðuð, sem er svolítið sérstakt þegar haft er í huga að þorskurinn gengur upp í hraunin á vertíðinni, þar sem keilan heldur sig, til hrygningu og hrygnir, og keilan étur einhver ósköp af þorskhrognum og hrygnir svo ekki fyrr en þorskurinn hefur lokið sér af, þannig að það má með sanni segja að við séum búin að friða tíkallinn, en fóðrum hann með milljónköllum.

En já, nokkrum árum síðar sagði skipstjóri, sem starfaði hjá ónafngreindu fyrirtæki, sem á einhvern furðulegan hátt fékk í úthlutun ´99 uþb helminginn af keilu og löngukvótanum, hvernig hann hafði, ásamt áhöfninni sinni, undirbúið landið fyrir þessa kvótasetningu sem þeir fengu vitneskju um í gegn um tengsl sín við Framsóknarflokkinn, en þá einmitt heyrði maður í fyrsta skipti þessa setningu:

Ef þú nærð að stela því, þá áttu það.

Litla afturbyggða bátinn minn seldi ég um sumarið og sá nýlega mynd af honum norður í landi, þar sem búið er að breyta honum í frambyggðan bát, en hugsanlega hefði ég aldrei skipt um bát ef kvótakerfinu hefði ekki verið breytt á þessum tíma. 

Bátur nr. 5, Ragnar

Vorið 2000 fór ég að leita mér að stærri bát, en eins og alltaf með ekkert of mikið fjármagn í höndunum. Ragnar var bátur sem var staddur í Reykjavíkurhöfn, en í eigu feðga frá Sandgerði sem m.a. unnu þar á plöstunarverkstæði og höfðu gert ákveðnar breytingar á bátnum (hækkað dekkið á honum), en þetta var svokallaður sænskur Fisherman Mön ef ég man rétt með Cummings vél. 

Mér leist vel á bátinn við fyrstu prufu, en tók eftir því að það lækkaði aðeins olían á gírnum við prufu. Eftir að við náðum saman um verð ákvað ég því að fara á deginum áður en ég átti að skrifa undir og láta bátinn ganga með aðkúplað í 2 tíma og kom þá í ljós að lækkað hafði um helming á gírnum. Ég fór fram á það við eigendurna að þeir létu skoða þetta og kom þá í ljós að gírinn var ónýtur, en þeir fengu nýjan uppgerðan gír í staðinn, þannig að það má segja að ég hafi sloppið fyrir horn þarna enda kominn með aðeins meiri reynslu. 

Bátinn kom ég með heim um vorið 2000 og að sjálfsögðu fékk hann nafnið Blíða.

Hugmyndin sem ég hafði ákveðið að gefa tækifæri var sú, að fara í að veiða drottningu hafsins, lúðuna. Lúðuveiðarnar um sumarið gegnu í sjálfu sér ágætlega og einnig 2001, en þetta var nú ekki að skilja mikið eftir sig, en svona til gamans, lítil lúðuveiði saga.

Ég hafði lagt lúðulínu bæði við Suðureyna og eins eftir Álseyjarrifinu. Dró fyrst við Suðureyna og fékk einhverjar 3-4 litlar, en eftir að hafa dregið hluta af línunni við Álseyjarrifið þá fann ég að það þyngdist á línunni og upp kom 100 kg lúða. Ég setti strax ífæruna í hana, en þá vandaðist málið, því hæðin frá sjó og upp á rekkverk á þessum bát var vel yfir metir og það var alveg sama hvað ég rembdist, ég náði henni ekki upp, en þar sem það var alveg logn og alveg rennisléttur sjór og ég ætlaði sko alls ekki að missa lúðuna, þá endaði þetta með því að ég kom sjálfum mér upp á rekkverkið, lyfti eins og ég gat og lét mig detta inn í bátinn með lúðuna í fanginu og er enn með lítið ör á handarbakinu eftir átökin, en ég hugsaði svo þegar ég var búinn að þessu að ég hefði nú getað dregið hana aftur með bátnum og komið henni inn þar sem lægra var, og það var eins gott að ég hugsaði fyrir þessu, því að eftir einn auðan krók kom önnur 100 kg lúða. 

Lúðuaflinn eftir þennan dag losaði kannski 350 kg alls og verðin voru ekkert sérstök, þannig að það sat ekkert mikið eftir. (aðeins varðandi þetta lúðuveiðibann sem gilt hefur í nokkur ár. Ég hef ekki ennþá hitt sjómann sem skilur þetta bull).

Vertíðina 2001-2002 fór að koma upp vandamál með þennan bát, en eins og ég sagði í upphafi, þá höfðu fyrrum eigendur hækkað dekkið á bátnum, sem varð til þess að það myndaðist raki undir vélarlúgunni og ég fór að lenda í því á svona 6-8 vikna fresti að þurfa að skipta um bæði startara og altinator.

Ýmislegt var reynt til þess að laga þetta, en í byrjun árs 2002 var mér orðið ljóst að þetta væri ekki að ganga og ég aftur kominn í skuldasöfnun. Tók ég þá ákvörðun að setja bátinn og kvótann á sölu á vertíðinni 2002, en það var mjög lítill áhugi á þessum pakka, enda kvótinn mestmegnis keila og langa ásamt ýsu, en aðeins 3,6 tonn af þorski. 

Það liðu 3 mánuðir þangað til loks aðilar á Snæfellsnesi sýndu þessu áhuga, en þeir vildu kaupa bátinn til þess að nota hann á grásleppuveiðum, en vildu alls ekki stærsta hluta af kvótanum, en þetta endaði með því að þeir fengu bátinn og þorskkvótann á 500 þúsund krónur tonnið. Eitthvað smávegis seldi ég af kvótanum í viðbót, en ca. 3/4 af kvótanum fékk ég Val Andersen á Lunda VE að geyma fyrir mig.

Ekki dugði þetta alveg til að klára skuldirnar, en ég samdi við þáverandi Sparisjóðsstjóra um að færa síðustu milljónina yfir á húsið hjá mér. 

2002 og 2003 réri ég m.a. með Veiguna, sem í lok þess tíma var seld. Fór einhverja túra með Val og fleirum en tók svo netavertíðina 2003 á gamla Brynjólfi og tók m.a. netarallið með þeim um vorið, sem er náttúrulega algjör brandari þegar grannt er skoðað.

Í byrjun árs 2004 var mér boðið að fara með Péturseyna, fyrst á netum en svo á línu. Pétursey var 16 tonna bátur. Fiskaði ég ágætlega á vertíðinni og um sumarið í net, og enn betur á línuna um haustið 2004, en þá m.a. rakst ég á það, að hér væri hægt að veiða töluvert af skötu. En um vorið 2004 fór besti vinur minn, Dolli í Sjónarhól, að suða í mér að kaupa af sér Freyjuna, en hann hafði selt kvótann árið áður og endaði það með því að ég lét undan, þó að ég væri ekki að leita mér að bát.

Bátur nr. 6, Freyja VE

Ekki mátti ég breyta nafninu, svo ég hélt því, en Freyjan gekk ekki nema 5 mílur. Ég keypti samt línuspil á hann og lét útbúa fyrir mig haustið 2004 og skipti yfir á Freyjuna um mánaðarmótin okt/nóv 2004. Nánast hálfur báturinn var stýrishús, en mig minnir að þessir bátar heiti Viksund.

Ég fór strax á línu og með því að leggja í skötu og leigja mér fyrir meðafla, sem var þá hægt orðið að fá, þá gekk svo vel að ég m.a. þarna í nóvember þurfti að tvísækja þrisvar sinnum, en vandamálið við Freyjuna var að þegar maður var kominn með svona 12-1300 kg í bátinn, þá var hann gjörsamlega á rassgatinu, en það var ekkert óskemmtilegt að sjá ánægjusvipinn á Dolla, sem að sjálfsögðu mætti alltaf til að hífa hjá mér, en strax um vorið var ég orðin uppgefinn á því að vera á þessum 5 mílum með þennan litla bát og ákvað ég því að prófa að auglýsa eftir stærri bát og þá einhverjum sem væri þá tilbúin að taka þennan litla bát uppí. 

Bátur nr. 7, Óli Gísla

Óli Gísla var tegund sem smíðuð var á Stokkseyri, minnir mig, með 230 ha Perkins og lengingu frá upprunalegri smíði. Eigandinn hafði fengið sér stærri bát, stórútgerðarmaður úr Sandgerði, en hann var tilbúinn að taka Freyjuna uppí, vegna þess að hann var búinn að selja hana áfram, en setti mér það skilyrði að ég yrði að sigla Freyjunni frá Vestmannaeyjum til Sandgerðis. 

Ég gerði það og þó svo að vegalengdin sé ekkert rosalega mikil, þá var ég samt 18 klukkutíma á Freyjunni þessa leið. Stoppaði aðeins í 2 tíma og sigldi svo tilbaka á Óla Gísla sem varð svo síðar Blíðan mín. 

Mikið þótti mér vænt um það þegar Dolli vinur minn kom umborð í fyrsta skipti, en hann hafði verið ósáttur við það að ég skyldi setja Freyjuna á sölu, en Dolli sagði eftir að hafa skoðað bátinn að ég hafði gert hárrétt með þessu.

Þessi bátur reyndist mér afar vel. Fyrri eigandi hafði sagt mér að vélin væri komin í 11 þúsund tíma, en hún ætti nú samt a.m.k. 2 ár eftir. 

Þetta gerðist vorið 2005 og vélin gerði gott betur en að duga í 2 ár, en hún gafst upp í lok febrúar 2013 og má með sanni segja að þessi ár hafi verið mín bestu ár í þessu og jafnaðaraflinn verið þetta í kring um 250 tonn á ári. Bæði leigukvóti, en um leið var ég líka svo heppinn að það var mikill uppgangur í ýsunni á þessum árum.

Þar kom til það eina sem að ég man eftir að Árni Mathiessen, sjávarútvegsráðherra, hafði gert af viti, en þá tók hann fram fyrir hendurnar á Hafró, minnir mig 2002 eða 03 og jók verulega ýsukvótann og merkilegt nokkuð, Hafró hélt svo áfram að auka alveg til fiskveiðiársins 2007/08 og var úthlutunin fyrir það fiskveiðiár 105 þúsund tonn, en þá kom til nýr sjávarútvegsráðherra að vestan, Einar Guðfinnsson, en snurvoðasjómenn úr Þorlákshöfn og af Suðurnesjunum höfðu kvartað mikið yfir því að komast ekki í fjörurnar innan við Eyjar, en þetta var allt saman opnað í október 2007 og aðeins 4 árum síðar var ýsukvótinn aðeins 36 þúsund tonn.Merkilegt nokkuð þá er fjaran enn opin fyrir snurvoð . 

En eitt að því sem hafði hjálpað mér mikið á þessum uppgangsárum á ýsunni var að góður vinur minn var orðinn útgerðarstjóri hjá Ísfélagi Vestmannaeyja og fékk ég m.a. að veiða ýsu um nokkurra ára skeið fyrir Ísfélagið og þessi góði vinur minn er nú enn að hjálpa mér í dag með leigukvóta, en það er nú önnur saga.

Saga trillukarlsins (annar hluti)

Það má segja að árið ´92 hafi verið skásta árið það sem af var og mikill léttir að losna við skuldina í bankanum, en ég var ennþá að borga mánaðarlegar greiðslur til aðilans sem seldi mér bátinn. 

´93 byrjaði hins vegar á sama hátt og þegar ég byrjaði með þennan bát, sem við bræður höfðum gefið nafnið Siggi Munda, en á vorvertíðinni ´93 fór gírinn í annað skiptið. Eftir að það var komið í lag gekk ágætlega að fiska, en ég var ekki laus við biliríið, því að vélin sprengdi af sér headpakninguna, þannig að þegar smábátastoppið byrjaði aftur 15. nóvember var staðan einfaldlega þannig að bankinn var búinn að stoppa á frekari fyrirgreiðslur, en fyrri eigandi hélt að sjálfsögðu áfram að rukka. 

Ég var svo heppinn að það gaus upp síld við Eyjar um haustið og fékk ég vinnu inni í Vinnslustöð, þar sem ég hafði reyndar unnið í mörg ár fram að því, enda alltaf unnið með útgerðinni.

Báturinn var boðinn upp um miðjan desember ´93. Í aðdragandanum fór ég og hitti bankastjórann minn, sem fullvissaði mig um það að ég þyrfti ekki að hafa neinar áhyggjur, hann myndi leysa til sín bátinn og við síðan að setjast niður á nýju ári og semja um greiðslur og tókumst við í hendur upp á þetta. 

Einnig fór ég og hitti lögfræðing bankans sem vissi þar af leiðandi af þessu samkomulagi, sem og sýslumaðurinn sem átti að bjóða bátinn upp. Ég var í vinnu daginn sem uppboðið fór fram og bað því besta vin minn, Dolla á Freyjunni að mæta og fylgjast með. Nokkru áður en vinnu lauk hjá mér kom Dolli með þær skelfilegu fréttir að uppboðið hafði farið fram, en bankinn hætt við á síðustu stundu á bjóða, enda var bankinn svo sem líka með sjálfskuldarábyrgð á sínu láni, en sá sem seldi mér bátinn tók bátinn á uppboðinu og svolítið sérstakt að meira að segja lögfræðingur bankans bauð í bátinn og sagði mér síðar meir, að hann hefði gert það vegna þess að þetta var skyndiákvörðun bankastjórans að bjóða ekki í, í samræmi við það sem þeir höfðu rætt áður.

Sá sem seldi mér bátinn hafði því ekki bara fengið 2/3 af honum borgaðan, heldur fengið bátinn líka. Það sem skeði síðan í framhaldinu er eitthvað sem maður hefði hreinlega ekki getað skáldað upp.

Snemma í janúar ´94 hafði maður hér í Eyjum samband við mig, sem þekkti til þessa aðila sem átti þá bátinn, og sagði mér að ef að við ætluðum ekkert að reyna að semja um skuldina myndi hann sækja bátinn.

Ég óskaði þá eftir fundi með bankastjóranum, sem ég fékk nokkrum dögum síðar. Þá var bankastjórinn hinn ljúfasti, sagði að þetta hefðu allt saman verið mistök og bað mig að hafa samband við lögfræðing fyrri eiganda og fara í það að ganga frá því að kaupa bátinn aftur.

Með þetta fór ég þá niður á bryggju til að kíkja á bátinn, en þá var hann horfinn. Fyrri eigandi hafði komið deginum áður, siglt bátnum yfir að flutningaskipi þar sem hann var hífður upp og báturinn var kominn í skip á leiðinni vestur. 

Ég lét bankastjórann vita að þessu, sem sagði að þetta væri ekkert mál, við látum bara senda hann tilbaka, en þá gripu örlögin inn í, en þannig var á þessum tíma að flutningaskip gengu hálfhring í kring um Ísland. Þetta skip sem fór frá Vestmannaeyjum með bátinn umborð, sem átti að fara með til Ólafsvíkur, sleppti því í fyrri hálfhringnum og hélt áfram norður og austur til Húsavíkur og svo tilbaka og ætlaði þá að skila bátnum af sér í bakaleiðinni, en á leiðinni út af vestfjörðum lenti skipið í ofsaveðri.

Fyrstu fréttir sem ég fékk voru þær að báturinn hafði losnað í skipinu og skemmst eitthvað. Seinna meir var mér sagt að hann hafði einfaldlega mölbrotnað og verið urðaður og til þess að kóróna það, þá hafði þessi aðili sem tók bátinn til sín á uppboðinu gleymt að tryggja hann.

Eftir sat ég því bátslaus með töluverða skuld við bankann og til að kóróna það, þá fengum við bræður á okkur málssókn um vorið frá þessum aðila fyrir vestan, þar sem hann reyndi að fá okkur dæmda til þess að borga honum restina af skuldabréfinu, en við fengum okkur lögfræðing og unnum það mál að sjálfsögðu, en í málsgögnunum kom m.a. fram að hann hefði tekið hina nýuppgerðu vél úr bátnum og selt hana fyrir ágætis pening. Það sem kannski er enn furðulegra, svona eftir á að hyggja, er að þessi aðili virðist hafa verið einfaldlega eins óheiðarlegur og menn mögulega geta verið, því á síðasta ári sendi ágætur vinur minn austur á fjörðum mynd af bátnum, þar sem hann stendur á geymslusvæði á Snæfellsnesi. Varðandi þessa 2 báta sem höfðu fengið nafnið Siggi Munda, þá sagði hún móðir mín mér það nokkru síðar, að hann langafi hefði aldrei verið hrifinn af því að vera kallaður Siggi Munda.

Einhverjum hefði kannski fallist hendur eftir þetta og látið þetta eiga sig, en einu sinni trillukarl, alltaf trillukarl. 

Sumarið ´94 hringdi pabbi minn í Keflavík í mig og sagði mér frá litlum, mjög ódýrum bát, ef ég hefði áhuga?

Bátur nr. 4, Kóri

Já, til Keflavíkur fór ég sumarið ´94 og skoðaði bát sem hét Kóri, þetta var afturbyggður plastbátur með tré stýrishúsi og í honum var gömul Lister loftkæld vél. Lítill hvalbakur var á bátnum, en það sem ég sá hvað best við hann var að hann var mjög hár á öldunni. Ekki man ég alveg, hvað ég borgaði fyrir hann, en það var ekki mikið, en þar sem ég átti nú ekki bót fyrir rassgatið á mér, þá fékk ég lánað uppi í frystihúsi fyrir bátnum. Ég setti í kaupsamninginn að seljandi yrði að koma bátnum til Þorlákshafnar, sem og hann gerði.

Ég fékk lánaðan gúmmíbát hér í Eyjum. Það sem var rosalega sérstakt við þennan bát var, að það var ekkert stýri í honum, heldur voru spottar sitthvoru megin sem maður togaði í til þess að stýra. Heimferðin gekk nú ekki alveg eins vel og ég hafði vonað. Þessi bátur hafði bara verið notaður í til þess að fá sér í soðið og aldrei siglt svona langa leið. 

Í fyrstu gekk þetta vel, en þegar ég var kominn austur undir Þrídranga, var eins og báturinn færi smátt og smátt að hægja á sér. Ekki fann ég neitt að, nógur vökvi, nóg olía, en gírinn virtist smátt og smátt hætta. Síðasta kaflann til Eyja gekk báturinn svona ca. 1 mílu á klukkustund og mig minnir að allt í allt hafi siglingin þessar 40 mílur tekið einhverja 17-18 klukkutíma.

Það komu menn á móti mér og vildu draga mig síðasta spölinn, en ég vildi klára þetta alla leið og gerði það.

Daginn eftir fékk ég mann til þess að kíkja á gírinn og kom þá í ljós að fyrri eigandi hafði einhvern tímann skipt um borða í gírnum, en lent í vandræðum við að koma öllum gormunum í og vantaði helminginn af þeim í gírinn, en við vorum fljótir að redda því. 

Bróðir minn útbjó tréhjól með handfangi framá og græjaði víra í blakkir aftur í stýrið. Einhver staðar fékk ég spildælu með skífu á og mig minnir að Siggi Gúm hafi búið til spil úr þessu öllu með bútum héðan og þaðan.

Ég fór strax á línu í lok sumars og fór aldrei á færi á þessum bát, en það kom sér rosalega vel, því þarna var ennþá í gangi þetta svokallaða þorskaflahámarkskerfi. Besta kerfi sem nokkurn tímann hefur verið á Íslandi. Reyndar var ekki settur kvóti á þorskinn fyrr en árið eftir á þessa báta, en ég var áfram frjáls í öllum öðrum tegundum. 

En það var einmitt þarna í lok sumars ´94, þar sem ég er á heimleið úr róðri sunnan við Eyjar og er einmitt að velta fyrir mér þessu nafni sem mér fannst nú ekki fallegt, Kóri, í renniblíðu, sem það kom skyndilega upp hjá mér, Blíða, og síðan þá hafa allir mínir bátar heitið Blíða.

Í stuttu máli má segja að það hafi gengið afar vel á Blíðunni minni og m.a. komst ég upp á lagið við það veturinn eftir, þegar hann lá mikið í suðvestan bræli og allir í landi, að ég réri oft bara út að Urðarvita og lagði frá Urðarvita í norður. Einnig réri ég oft í austanáttum og lagði þá í skjóli við Elliðaey og Bjarnarey, en ég man eftir því að Hermann á Betunni kallaði mig einu sinni veðurskipið.

Þetta var nú ekki nema þriggja tonna bátur, en það gekk bara vel og það vel, mig minnir að það hafi verið ´97, þegar vélin loksins fór að láta illa og stundum stoppaði hún úti á sjó og ég varð að bíða í smá stund með að reyna að starta henni í gang. 

Þetta endaði með því að ég tók bátinn upp og fór með hann upp á verkstæði, þar sem ég hafði samið við plastara um að búa til nýtt stýrishús á hann, nýjan og stærri hvalbak. Einnig keypti ég nýuppgerða 36 ha Buch vél með gír og setti í hann. Hélt svo áfram að fiska vel, en það voru klárlega breytingar framundan, en 1998 féll hinn svokallaði Valdimarsdómur og um leið duttu upp fyrir þessar fáránlegu úreldingarreglur, en það sem var öllu verra, þegar 1999 ákvað þáverandi sjávarútvegsráðherra, Árni M. Mathiessen að þorskaflahámarkskerfið yrði tekið af og allt sett í kvóta, með þeim hörmungum sem því fylgdi. 

Þann 1. sept ´99 hóf ég því róðra með úthlutun í öllu, en þó ekki. Ég fór á sjó snemma í september, en ég hafði tekið eftir því, að ég hafði ekki fengið úthlutað neinum kvóta í keilu og löngu. Létti mér mikið við það, því ég hélt að þar með væru þessar tegundir utan kvóta.

Kunningi minn á bryggjunni sagði mér að það hefði eitthvað klúðrast þarna og varaði mig við því að leggja í þessar tegundir. Ákvað ég því að leggja línuna alla á ýsuslóð suður með sundum. Áður en ég byrjaði að draga hringdi kunningi minn í mig aftur og sagðist hafa fengið staðfest, að við hefðum átt að fá líka úthlutun í keilu og löngu.

Ákvað ég þá að hringja beint í Fiskistofu. Hitti þar á einhvern ungan mann og útskýrði fyrir honum málið. Þessi aðili svaraði því þannig til að fyrst ég hefði ekki fengið úthlutun, en verið að veiða þessar tegundir árum saman, þá hlytu þær að vera áfram utan kvóta, en sagði svo: Ég ætla að kanna málið og hringi í þig á eftir.

Ég var búinn að draga allt saman þegar hann hringdi aftur og þá með þau skilaboð, að jú, þessar tegundir væru komnar í kvóta hjá mér líka, en að einhverjir sem sáu um að úthluta aflaheimildum í þessum tegundum hefðu hreinlega ekki fattað það, að smábátar væru líka að veiða þessar tegundir. Ég sagði eins og var að ég væri búinn að draga og væri þetta mest ýsa, en ég hefði líka fengir 4 keilur og 2 löngur og hvað á ég að gera þá við þær?

Svarið var á þann hátt að hann yrði að fá að ráðfæra sig við aðra hjá Fiskistofu og myndi hringja í mig aftur. Eftir smá stund hringdi hann aftur og þá með þetta:

Ef þú kemur í land með keilu og löngu sem þú átt ekki kvóta fyrir, þá tökum við af þér veiðileyfið.

Ég reifst og skammaðist í þessum aðila í þó nokkra stund, enda hefur það verið mottóið hjá mér í minni útgerð að henda aldrei fiski. En honum var ekki haggað. 

Ég sigldi af stað, var um 1,5 klukkutíma að sigla heim. Á heimleiðinni ákvað ég að hringja í konuna og sagði henni frá þessu, að ég gæti ekki hugsað mér að henda þessum fiskum, en það myndi kosta mér veiðileyfið að koma með þá í land. Frúin var með þetta alveg á hreinu, þú ferð ekki að missa veiðileyfið fyrir eitthvað klúður hjá ráðherra og Fiskistofu. 

Ég hugsaði minn gang. Var svo litið á stærri lönguna og sá bregða fyrir andlitinu á sjávarútvegsráðherra og var ótrúlega snöggur að henda henni út í, og hinum svo á eftir. 

Þegar ég kom að bryggju, komu 3 starfsmenn fiskistofu á móti mér. Þeir höfðu greinilega flogið skyndilega til Eyja til þess að hirða veiðileyfið af þriggja tonna bát og spurðu mig allir: 

Hvar eru keilurnar og löngurnar sem þú ert búinn að veiða?

Ég svaraði: Ég átti víst ekki kvóta fyrir þessu og sagði það við keiluna og lönguna og þær kysstu mig bless um leið og ég sleppti þeim í sjóinn.

2 hinna yngri starfsmenn Fiskistofu fóru strax, en sá elsti stóð þarna og spjallaði við mig í nokkra stund um kvótakerfið og allt þetta rugl sem því fylgir og sagði mér síðan setningu, sem ég hef aldrei síðan getað gleymt:

Veistu það, vinur, að þetta kvótakerfi er eitthvað það skelfilegasta og versta fiskveiðistjórnunarkerfi sem nokkurn tímann hefur verið fundið upp, hvað þá unnið eftir. 

Ég man að ég svaraði þessu þannig:

Ja, lengi getur vont versnað.

 

Framhald síðar.

Saga trillukarlsins (fyrsti hluti)

Formáli

Á undanförnum árum hef ég oft heyrt margs konar sögur af mínum ferli sem trillukarl í Vestmannaeyjum, og nánast undantekningalaust rangfærslur og þá sérstaklega hjá pólitískum andstæðingum. 

Einnig pælingar um það, hversu marga báta ég hef átt og hvers vegna. En hvernig var þetta í raun og veru?

Upphafið á þessu var það, að eftir að hafa róið á togurum á tímabilinu 1985-87, var ég fljótur að uppgötva það að það ætti ekki við mig. Síðla sumars 1987 hitti ég svo að máli vin minn Þráinn Sigurðsson heitinn og bauð hann mér að koma nokkra róðra með sér, sem ég og gerði og líkaði vel. 

Ég átti enga peninga, en samt eitthvað smávegis af skyldusparnaði og það var því í nóvember 1987, fyrir nákvæmlega 35 árum síðan, sem ég kaupi fyrsta bátinn. 

Bátur nr. 1, Kópur

Ég frétti af litlum, ódýrum bát vestur á Patreksfirði, gerði mér ferð þangað, en fékk reyndar aðeins að prufa hann á landi, en ákvað að slá til. Keypti bátinn og hann kom með skipi í nóvember 1987.

Strax og ég var búinn að setja hann á flot sá ég það, að þetta var ansi lítill bátur, aðeins 6,05 m á lengd. Stýrið var aftan á stýrishúsinu (báturinn var frambyggður plastbátur) og þegar maður stýrði honum, þá stóð maður og horfði yfir stýrishúsið. Frá rekkverki og niður í sjó voru kannski ekki nema 30-40 cm, en ég fékk mér 2 rúllur á bátinn og byrjaði að róa á handfærum. Fiskaði nokkrum sinnum ágætlega, en svo kom að því að ég lenti í alvöru veðri, en þá hafði ég farið inn undir Ingimundarklakk, sem er norðvestur úr Elliðaey. Ýtti á start á tölvurúllunni, var þá litið til austurs og sé að það er allt orðið hvítflissandi austur við Elliðaey. Ýti á upp á tölvurúllunni, en áður en slóðinn er kominn upp, voru komnir austan 20 metrar og stórsjór. Báturinn var það lítill, að það var hvorki í honum talstöð né gúmmíbátur og enn þann daginn í dag furða ég mig á því, að ég skyldi yfir höfuð hafa það í land, því að stærsta hluta leiðarinnar gekk sjórinn ofaní bátinn og upp úr hinumegin. Vélin jós upp á sig nánast alla leið, en hún stoppaði ekki. Efir að í land kom, velti ég því fyrir mér í nokkra daga hvað ég ætti að gera, ákvað síðan að setja hann á sölu og seldi mjög fljótlega, en leitin að stærri bát var erfið, enda lítið um fjármuni, en að lokum frétti ég af gömlum afturbyggðum svokölluðum Breiðfirskum trébát austur á landi og keypti ég bátinn óséðan. 

Bátur nr. 2, Tinni

Báturinn kom með skipi um sumarið 1988 og byrjaði ég strax á handfærum, en skipti svo yfir á línu um haustið. Byrjunin á þessum bát var svolítið skrautleg, en báturinn kom jú með skipi og ég fékk lánaða kerru sem báturinn var hífður í. Á þessum tíma var brekkan, þar sem bátar voru teknir upp og settir niður þar sem veitingastaðurinn Tanginn er núna. Það var háfjara þegar við komum með bátinn þarna á kerrunni og eigandinn af kerrunni hafði gleymt að segja mér, að til þess að koma í veg fyrir að kerrunni væri ekki stolið, þá tók hann alltaf splittið úr henni, þannig að þegar við erum að slaka kerrunni efst í hallanum, þá skyndilega dettur beislið af og kerran, með bátinn á, rennur á fleygi ferð niður brekkuna og munaði amk 2-3 litlu að hann ylti, en í sjó komst kerran með bátinn. Þar stoppaði kerran í sjónum, en báturinn slitnaði úr og flaut út á miðja höfn. En allt bjargaðist þetta og mér gekk ágætlega að fiska á þennan bát.

Eftir miklar pælingar ákvað ég að skíra hann eftir langafa, Sigga Munda. Á ýmsu gekk á þessum bát, en m.a. upplifði ég á honum litla sögu sem ég hef skrifað nokkrum sinnum og ætla ekki að endurtaka hér, en sagan heitir Draumur trillukarlsins. 

Seint um veturinn 1988 lenti ég í því þegar ég var að draga línu í þungum sjó við Litla boða, suðvestur úr Þrídröngunum, að ég fékk á mig smá hnút og heyrði að það small í einhverju í bátnum og á heimleiðinni tók ég eftir því að það hafði myndast sprunga í eitt borðið, rétt ofan við sjólínu og vætlaði inn um það í hvert skipti sem báturinn valt í þá áttina, en í land komst ég og fékk einhvern skipasmið til að hjálpa mér að gera við. 

Sumarið 89 lendi ég svo í því, að ég hafði ný lokið við að draga línu rétt austan við Suðurey. Bakborðsmegin á bátnum var lítill pallur þar sem ég var með lítið dekk, sem ég notaði sem fríholt. Ég sé um leið og ég kúpla að, að fríholtið hafði dottið út í sjóinn, en ég skelli mér upp á pallinn og ætla að kippa því inn fyrir, en um leið kemur svolítil kvika undir bátinn, þannig að ég lendi útí sjálfur, hangandi á fríholtinu. Fyrst hló ég nú að þessu og ætlaði að vippa mér inn aftur, en báturinn var kominn af stað og sogið því ótrúlega mikið. Önnur tilraunin mistókst líka. Í þriðju tilraun gjóaði ég augunum aðeins í áttina að Suðureynni, enda ekki langt frá, en ég náði að koma annarri löppinni inn í fríholtið og með því að taka á öllu sem ég átti eftir, þá tókst mér að koma mér umborð aftur. 

Síðasti túrinn á þessum bát var 16. desember 1989. Ég hafði þá róið nokkra daga í röð vestur á bræðrabreka og fiskað vel. Þennan daginn var fallegt veður og veðurspáin bara hægviðri, en ég tók eftir því, þegar ég sigldi í gegnum Faxasund, að þar var óvenju mikil og kröpp alda, en spáin var það góð að ég hélt bara áfram og ég er kominn rétt vestur úr smáeyjunum, þegar skyndilega kemur snörp vindhviða og báturinn hálf kastast til og ég sé að það er farið að hvítna á báru inni í Ál. Í fyrstu ætlaði ég ekki að snúa við, en ég sá að hann var að bæta í veðrið, en umborð var ég með nokkur bjóð af glænýrri línu og 2 færarúllur, aðra þerra hafði ég keypt 2 dögum áður nýuppgerða og ætlaði að prófa hana í róðrinum. 

Stærsta vandamálið við þennan bát var, að hann var með svo til engan hvalbak og þegar ég kem að vestan í Faxasund, þá er bara stórsjór fyrir klettinn, en ég legg í hann. Fyrsta aldan kemur og svo önnur, og þá er báturinn orðinn hálffullur af sjó og ég heyri það að vélin fer að hiksta um leið og hún fer að ausa upp á sig. Ég sé næstu öldu koma hvítflissandi og einhverra hluta vegna set ég allt í botn og næ aðeins að lyfta bátnum upp, þannig að næsta alda lendir eiginlega á hliðinni á stefninu og ég rétti bátinn af og kem mér í skjól vestan við Lat, set út ból og drep á vélinni en er svona góðan hálftíma að lensa bátinn. Kem vélinni aftur í gang en hún gengur ekki á öllum. Ég kalla í land og óska eftir nýjustu veðurspá og það er bara sagt hægviðri og logn um kvöldið. 

Fyrsta hugsunin var að reyna kannski að bíða veðrið af sér, en í þessum pælingum sé ég að bátur kemur að vestan. Var þar kominn Rabbi á Þórdísi Guðmundsdóttir, 10 tonna dekkuðum bát. Hann kom til mín og við spjölluðum saman, hann vildi fara að hirða eitthvað úr bátnum eða reyna að draga hann fyrir klettinn, en ég vildi fara eftir veðurspánni og sækja bátinn þegar myndi lægja, setti út fleiri ból og fór með Rabba í land.

Um kvöldið voru yfir 100 hnútar á Stórhöfða og það liðu 3 dagar þangað til loksins var komið veður til að fara og athuga með bátinn og það eina sem við fundum var gúmmíbáturinn, hangandi á skeri. 

Að sjálfsögðu lenti ég svo í sjóprófi út af þessu tjóni, en ég fékk bátinn borgaðan en ekkert af veiðarfærunum og var tjónið því mikið fyrir mig og þessi bátur kemur reyndar við sögu, að hluta til, í bát númer 3.

Bátur nr. 3, Hrappur 1654

Var dekkaður Víking 700. En það var um vorið 1990, sem ég og bróðir minn ákváðum að slá saman og kaupa okkur bát. Við fundum þennan bát í Ólafsvík og eigandinn lánaði okkur töluvert í bátnum gegn skuldabréfi, sem átti nú eftir að draga dilk á eftir sér síðar. 

Við byrjuðum á færum strax um vorið 90, en vorum reyndar ekki komnir út fyrir hafnargarðana þegar gírinn bilaði. Kostaði það bæði viðbótar fé og tafir. Síðla um sumarið komumst við bræðurnir að því, að við áttum ekki skap saman til að róa saman og varð úr að ég tók við bátnum með öllum skuldunum, sem strax varð mjög erfitt, enda ætlaði bróðir minn alltaf að selja bíl og nota þá peninga í startið, sem komu aldrei. 

En það gekk vel að fiska, en eftir því sem leið á fyrsta árið fór ég að lenda í enn frekari bilaríi í vélbúnaði bátsins, sem var, ef ég man rétt, Mitsubishi vél (nokkrum árum síðar hitti ég gamlan trillukarl í Eyjum, sem hafði verið staddur vestur í Ólafsvík árið áður en við bræðurnir keyptum bátinn og séð þennan bát dreginn inn utan af sjó). 

Árið 91 gekk bara ágætlega, þrátt fyrir mikið bilarí, en ég fiskaði ágætlega. Vandamálin hófust ekki fyrir alvöru fyrr en með ákvörðun Ríkisstjórnar Íslands að breyta lögum í lok ársins 91 þannig, að smábátum var frá því ári bannað að róa á tímabilinu 15. nóvember til og með 15. febrúar árið eftir.

Þetta var mikið áfall að missa þennan tíma sem oft skilaði mjög vel ef veður leyfði. Staðan í janúar 92 var því þannig að það var að falla á mig lán upp á um 2 milljónir uppi í banka og ég átti ekkert upp í það, en þá gerðust hlutir sem hvað flestar kjaftasögur um mig hafa fjallað um síðan og allar rangar á allan hátt, en svona gerðist þetta í raun og veru:

Fyrst fæ ég símtal frá framkvæmdastjóra LS, Erni Pálssyni, þar sem hann segir mér það, að útgerðaraðilar norður í landi, sem misst höfðu bát sama árið og ég höfðu farið í mál til þess að fá að nýta sér aflareynsluna á sínum bát og unnið málið. Hann hafði þá leitað að fleiri slíkum málum og fundið mitt og fengið það staðfest, að trébáturinn minn hafði verið í aflamarkskerfinu og ég ætti því rétt á að nýta mér aflaheimildir, sem voru 8 tonn af þorski og 3 tonn af ufsa. Ég var með minn bát í þorskaflamarkskerfinu og gat því ekki nýtt mér þetta og þar sem ég var nú á móti kvótakerfinu frá fyrsta degi til dagsins í dag, þá var ég nú ekkert rosalega spenntur í að fara að selja þetta, en ég var á hausnum og kominn með fjölskyldu, svo ég sendi þetta á nokkra stærstu aðilana hér í Eyjum í þeirri von að geta kannski fengið fyrir láninu sem var að falla á mig upp á tæpar 2 milljónir, en tilboðin sem ég fékk voru ekki nema þetta frá 6 og upp í 700 þúsund, svo ég var eiginlega búinn að láta þetta bara eiga sig, en þá fæ ég aftur símtal frá þekktum útgerðarmanni hér í Eyjum, Óskar nokkur kenndur við Sigurbáru.

Óskar var þá nýkominn með bát til landsins (ekki nýjan), en á Íslandi voru í gildi á þessum árum svokallaðar úreldingarreglur, þannig að ef þú fluttir inn bát sem var kannski 100 rúmmetrar á stærð, þá þurftir þú að úrelda á móti báta, skráða á Íslandi, upp á samtals 200 rúmmetra, en við mælingu á bát Óskars kom í ljós að honum vantaði nokkra rúmmetra uppá. Eftir talsverða leit var honum bent á, að ég ætti rétt á að nýta mér rúmmetrana mína, sem voru á hafsbotninum hérna innan við Eiðið. 

Óskar falaðist eftir þessum rúmmetrum og spurði hvað ég vildi fá fyrir þá og ég sagði bara þannig, að ef hann gæti yfirtekið þetta lán í bankanum sem var að falla á mig, þá væri ég meira en sáttur við það. Þetta gekk eftir, en mánuði síðar hringdi Óskar aftur í mig og þá með þessa spurningu:

Ég er búinn að ganga frá þessu öllu saman og standa við mitt, en hvað viltu gera við kvótann?

Og ég svaraði einfaldlega: Þú mátt bara eiga hann. Svo ég gaf honum kvótann. Hafa verður í huga, að á þessum áratug var ótrúlega mikið um það, og m.a. nokkrir þekktir hér úr Eyjum, keyptu sér báta sem síðar meir voru settir í kvóta og sumir hverjir fengu ansi gott út úr því og þeirri aflareynslu sem aðrir höfðu unnið sér inn á bátana. 

Kvótinn sem ég gaf var ekki metinn á nema 6-700 þúsund á þessum tíma, en í dag eru menn að selja svona kvóta á 40 milljónir. Hversu klikkað er það.

Framhald síðar.