Skuggahliðar kvótakerfisins

Skuggahliðar kvótakerfisins eru svo ótrúlega margar að í sjálfu sér væri hægt að skrifa langa grein bara um þær, en tökum smá dæmi.

Kínaleigan, sem var þannig í upphafi að útgerðir gátu leigt öðrum aðila bát sinn með öllum aflaheimildum, en sá sem leigði til sín gat þá nýtt aflaheimildirnar á sinn bát innan ársins, en á meðan gat sá sem leigði frá sér ekki notað sinn bát. Þetta kerfi hefur síðan þróast áfram og í dag er þetta þannig að gríðarlegur fjöldi manna, allt í kring um landið, á orðið aflaheimildir á kennitölu og sumir jafnvel, í einhverjum tilvikum, eiga jafnvel ekki bát, en þessir aðilar taka við ávísun í september á hverju ári frá þeim, sem geymir kvótann, en þá á eitthvað lægri leigu.

Forkaupsréttarákvæðið sem sett var á sínum tíma og átti að tryggja það, að ekki væri hægt að selja aflaheimildir úr einu byggðalagi til annars er í dag frekar svona misheppnaður brandari, ef eitthvað er. Það sjáum við best á nýlegri sölu hér í Vestmannaeyjum síðan í haust, þegar Bergur VE er seldur með öllum aflaheimildum til fyrirtækis, sem er skráð í Vestmanneyjum en í eigu fyrirtækis austur á landi, sem aftur er í meirihluta eigu stórfyrirtækis frá Dalvík, og enginn segir neitt.

Sjávarútvegsráðherra gaf það út í dag að hann hefði ákveðið að fara algjörlega að tillögum Hafró. Tillögum sem er eru algjör skellur fyrir núverandi kvótakerfi og sýnir það eiginlega algjörlega, að núverandi kerfi virki ekki. 

Það sem vekur falskar vonir í þessum tillögum Hafró er, að framundan séu árgangar í þorski yfir meðallagi frá 2019 og 2020. Veruleikinn er hins vegar sá, að nú bendir margt til þess að mun minna verði af makríl heldur en undanfarin ár og fjöl mörg dæmi eru um það, að þegar stórþorskurinn skortir æti, þá einfaldlega étur hann allan smáþorskinn.

En svona til upprifjunar, hversvegna er staðan svona slæm á þorskinum, ef eitthvað er að marka Hafró?

Í fyrsta lagi, þá er ekkert að marka Hafró. Rannsóknaraðferðir þeirra eru svo gamaldags, að þær hafa aldrei virkað og fjöl mörg dæmi um það í gegnum árin og áratugina um fréttir eins og t.d. ofmat, rangar niðurstöður, vitlaust lesið úr niðurstöðum, týndum árgöngum og finnum ekki árganga.

Í öðru lagi, eins og ég hef oft sagt áður, að friða tegundir eins og keilu eins og búið er að gera í dag. Fisk sem lifir góðu lífi á hrauninu allt í kring um Vestmannaeyjar, étur sig kjaftfullan af þorskhrognum þegar þorskurinn gengur upp í hraunið til að hrygna og þegar þorskurinn hefur allur lokið sinni hrygningu snemma í maí, þá byrjar keilan að hrygna. 

Í þriðja lagi, þá fjallaði ég um það þegar ég gerði upp vertíðina að gríðarleg veiði hafði verið hjá handfærabátum í mars, en þeir þurftu að stilla rúllurnar á veiðar rétt undir yfirborðinu, eða á 5 faðma dýpi, en þar hélt þorskurinn sig í loðnutorfum. Á sama tíma er togararallið í gangi hérna við suðurströndina, þar sem trollið er dregið með botninum með frekar lélegum árangri, en ég frétti m.a. af því að lítill snurvoðabátur hefði kastað á torfu um mánaðamótin mars/apríl og fengið 25 tonn af þorski í einu kasti, en þennan sama dag var togari í togararallinu að toga á svipuðum slóðum, en var að fá aðeins 1 tonn á tímann. Þarna er augljóslega eitthvað mikið bogið við þetta. 

En hvað á að gera? Klárlega þarf að fá einhverja óháða aðila að til að skoða bæði ferlið í kringum veiðarnar og útreikninganna sem liggja svo að baki niðurstöðunum. Að undanförnu hef ég rætt þetta við nokkra aðila hér í bæ og ég get ekki sagt að það hafi komið mér á óvart, að enginn sem hefur einhverja hagsmuni af stórútgerðinni hefur nokkurn áhuga á að gera nokkrar breytingar, sérstaklega kannski í ár, þar sem nú er kosningaár. 

Kosningar. Það er augljóst mál að til þess að ná fram alvöru umræðu og skynsömum breytingum, þá þarf klárlega að skipta um ríkisstjórn.

Sjálfur hef ég fengið tilboð um að taka þátt í framboði með virkilega spennandi stefnu einmitt í sjávarútvegsmálum og nýjungum sem virkilega gætu snúið þessu ógæfusama kerfi til betri vegar. Ég hef hins vegar haft efasemdir um að gefa kost á sjálfum mér í þetta, enda svolítið brenndur af fyrri framboðsmálum, en samt ekki útilokað neitt og ætla að taka ákvörðum um mín mál á allra næstu dögum. 

 

Trillukarlar og draumur trillukarlsins

Ég var ansi dapur yfir atkvæðagreiðslunni núna fyrir helgi, þar sem lögð var fram tillaga um að tryggja nægar aflaheimildir, eða amk. þessa 48 strandveiðidaga á ári áfram, en þeir sem studdu málið voru þingmenn Pírata, Flokki fólksins og einn þingmaður Vinstri grænna. Aðrir þingmenn úr meirihlutanum greiddu atkvæði gegn málinu og þingmenn úr öðrum flokkum sátu flest allir hjá. 

Það góða við þetta er þó það, að þarna eru þá alveg skýrar línur um það, hvaða flokkar standa með trillusjómönnum. Staðan að öðru leiti í dag er ótrúlega slæm. Pottar í línuívilnun er öllum lokið, sem dæmi, en hvers vegna láta þessir flokkar svona?

Ástæðurnar eru örugglega mý margar að mati þingmanna í þessum flokkum, en það hvarflar að mér hvort að það hafi ekki töluvert að segja, amk. hjá meirihlutanum, ályktun SFS frá því í vetur en hún var svo hljóðandi, ef ég man alveg rétt:

SFS leggur til að strandveiðar verði aflagðar og aflaheimildunum "skilað" til þeirra sem þær hafa misst.

Undir þetta skrifuðu allar stórútgerðir á landinu. Ansi dapurlegt, en svona er nú bara veruleikinn, það er eiginlega svona hálf súrrelasiskt að hugsa til þess, að flestar þessar stórútgerðir eru svo að leigja frá sér gríðarlegt magn af aflaheimildum og borga þar af leiðandi af þeim engin veiðigjöld, en borga hins vegar vel og dyggilega til sumra stjórnmálaflokka og merkilegt nokkuð, sérstaklega þeirra flokka sem skipa núverandi ríkisstjórnar meirihluta.

En svona til gamans, hvernig horfði ungur maður á þessa trillumennsku fyrir meira en 30 árum síðan?

 

Svarið felst í hinni gömlu sögu, Draumur trillukarlsins.

Það var eitt sinn ungur maður í Vestmannaeyjum sem hafði gengið með þann draum í maganum að fara í útgerð, enda höfðu bæði afi hans og langafi verið þekktir útgerðarmenn í Eyjum, svo ungi maðurinn keypti sér trillu og byrjaði að róa. Útgerðin gekk svona upp og niður framanaf, en frá fyrsta degi gekk ágætlega að fiska, en sagan hefst sem sé á fögrum vordegi,

Ungi maðurinn fer niður á bryggju, veðurspáin er góð og útlitið eftir því, svo ungi maðurinn setur í gang og leggur frá bryggju og siglir út höfnina, en þegar út fyrir Klettsnefir er komið bregður unga manninum við, því við honum blasir sjón sem hann hafði aldrei séð áður. Eftir að hafa fengið að kynnast briminu og og ofsanum í veðrinu allan veturinn, blasti við spegil sléttur sjórinn og tilfinningin var svo sterk, að sem snöggvast brá fyrir í huga unga mannsins mynd úr gamalli, góðri bók sem hann las spjaldanna á milli á sínum yngri árum, ar sem m.a. segir frá manni sem eftir því sem sagan segir, gekk á vatni. 

Ungi maðurinn hristi þetta af sér og steig út úr stýrishúsinu, kannski til að virða þetta betur fyrir sér, en líka til að hlusta. Ekki heyrðist neitt brimhljóð, en í staðinn fyrir lágvært malið í vélinni kom nánast ærangi gargið í fuglinum.

Ungi maðurinn leit upp eftir Ystakletti, allur fuglinn var sestur upp og allt iðandi af lífi, og fann hvernig þessi sýn snerti hann á sama hátt og eitthvað sem hefur mikil áhrif á okkur. Fór hann síðan aftur inn í stýrishús og lagaði stefnuna, steig síðan út til að virða þetta allt saman betur fyrir sér og var að horfa á eyjarnar í austri, þegar skyndilega fyrsti geisli sólarinnar kom eins og elding austan við jökul. Birtan var svo ofboðsleg að það dugði unga manninum ekki að bera hendinni fyrir og lokaði hann því augunum, en í huga unga mannsins kom algjörlega ósjálfrátt þessi litla ósk einhvern veginn svona: 

Bara ef, bara ef ég gæti fengið að lifa og starfa í friði, ég verð aldrei ríkur en hugsanlega, með hörku og dugnaði, get ég séð fyrir mér og mínum.

Ungi maðurinn hristi þetta nú fljótt af sér og hugsaði með sér:

Ætli það verði ekki einhver bankastjórinn, eða þetta nýjasta kvótakerfi, sem gerir út af við einhverja svona draumóra.

Hann lagaði stefnuna á bátnum betur, en var síðan litið til baka á Heimaey sem fjarlægðist óðum, þá kom þessi viðbót:

Og þó, hér á einhverjum fallegasta stað í heiminum, hér gæti ég svo sannarlega hugsað mér að bera beinin.

Aftur hristi ungi maðurinn af sér þessar hugleiðingar af sér og tautaði með sjálfum sér:

Vonandi á ég nokkur góð ár eftir, og hélt sína leið.

 

Eins og gefur að skilja, þá þekkti ég þennan unga mann mjög vel og þekki hann kannski ennþá betur í dag, en draumur trillukarlsins lifir enn í daga og þegar við horfum á allar þær hörmungar sem dunuð hafa yfir okkur síðust mánuði og sjáum svo sömu stóru flokkana sem bera ábyrgðina á þessum hörmungum óska enn og aftur eftir því að fá nýtt umboð til að stjórna, þá er aldrei eins mikilvægt og nú að við skoðum þann möguleika að gefa nýjum flokkum og nýju fólki tækifæri á að taka við og fyrir mitt leiti, þá mun ég amk. alltaf kjósa flokka sem styðja við smábátaveiðar og gleymum því heldur ekki að núverandi kvótakerfi hefur aldrei skilað því sem það átti að skila, þeas. uppbygging fiskistofnanna en nánast allir fiskistofnar eru að mælast á niðurleið. Það þarf að breyta, en það þarf að gera það af skynsemi. 

 

Vertíðin 21 og kvótakerfið

Sjómannadagshelgin er framundan og því rett að gera vertíðina upp, en fyrst aðeins um þetta svokallaða global warming.

Ég efast ekki um það að margt af því sem fram kemur varðandi hlýnun jarðar á fullan rétt á sér, en ég hef haldið mig við það undanfarin ár, sem Páll Bergþórsson hefur ítrekað sett fram, um að hlýnunarskeiðinu sé lokið og framundan sé kaldari tíð en í gær sá ég einmitt enn eina bull greinina frá einhverjum fuglafræðingum um að lundastofninn sé að fara illa út úr hlýnun sjávar.

Nýlega sá ég hins vegar nýlegar mælingar á hitastigi sjávar norður á Eyjafirði, þar sem fram kemur að sl 4 ár hafi sjórinn þar kólnað um 2 gráður. Ég skora því á fólk að halda sig innan skynsamlegra marka í umræðunni og ekki láta grípa sig eins og frægt varð fyrir nokkrum vikum síðan, þegar ónafngreindur, vel menntaður maður lét hafa eftir sér í kvöldfréttum rúv, sennilega verður ekkert gos.

Loðnan.

Já loksins fengum við pínu litla loðnuvertíð, þó fyrr hefði verið. Mikilvægið er hins vegar gríðarlegt, bæði upp á að geta nýtt skipin og vinnslurnar, að maður tali nú ekki um tekjurnar sem svo sannarlega skipta máli hér í bæ.

Það vekur hins vegar furðu margra, að norðmenn og grænlendingar fái helminginn af loðnukvótanum okkar og það vegna einhverra samninga um að einhverjar 2 útgerðir megi fara einhverja 2 togaratúra norður í smugu. Ég trúi ekki öðru en að menn fari nú í það að endurskoða þennan samning, enda er klárlega verið að henda krónunni þarna fyrir einhverja aura og það ansi margar krónur. 

Almennt eru hins vegar loðnusjómenn og skipstjórar sammálu um það að óhætt hefði verið að leyfa amk 30-40 þúsund tonn til viðbótar og miðað við það sem ég sá, þá er ég sammála því og svo sannarlega hefðum við getað notað það auka fjármagn í stöðunni.

Línu og handfæraveiðar.

Alveg frá því ég man eftir mér hefur það tíðkast að handfærabátar fara og prufa að renna í loðnutorfur í von um að það sé þorskur í þeim. Ekki man ég nokkurn tímann eftir því að þetta hafi skilað nokkrum árangri, fyrr en núna. En nú gerðust þau undur og stórmerki að handfærabátar urðu allstaðar varir við þorsk á grunnslóðum við Eyjar, undir loðnutorfum og í mörgum tilvikum voru menn farnir að stilla rúllurnar á 5 faðma dýpi og nokkur dæmi um það að sumir hefðu náð að fylla tvisvar yfir daginn. Gekk þetta það vel, að þeir fáu smábátar sem enn eiga einhverjar aflaheimildir hér í Eyjum kláruðu allan sinn kvóta í mars.

Strandveiðar hafa hins vegar ekki byrjað vel, enda þorskurinn að mestu leiti farinn af grunninu í byrjun maí.

Nú er kominn mánuður síðan ég seldi minn bát frá Eyjum og þar með er enginn línubátur í Vestmannaeyjum sem rær á ársgrundvelli. Nú þegar er komin staðfesting á því, að þetta hafi verið rétt ákvörðun hjá mér en undanfarna áratugi hef ég veitt mikið af löngu hér við Eyjar, en ég var einmitt mjög ósáttur við þá ákvörðun Hafró sl sumar fyrir það að skerða löngukvótann og það þrátt fyrir að staða veiða á löngunni inni á (200 mílur mbl) stæði í 100% í lok júlí í fyrra, en var komin í 100% veitt þann 20. maí á þessu ári.

Allt í kring um Eyjar eru löngumið, þar er enginn að veiða neitt, enda enginn með kvóta til þess að veiða alla lönguna sem er hérna á svæðinu. Þrátt fyrir þessar staðreyndir, þá kemur fram í nýjustu mælingum Hafró að stofnstærð löngu sé á niðurleið. Lítið um heilbrigða skynsemi þar.

Veruleikafirring.

Alltaf annað slagið les maður greinar eða erindi sem vekja athygli. Eitt slíkt las ég um daginn, sem er erindi eftir Dr. Stefán B. Gunnlaugsson, dósent við Háskólann á Akureyri. 

Sumt er í sjálfu sér ekkert al rangt hjá honum en ma kemur fram að doktornum þyki uppbygging þorskstofnsins hafi gengið vel. Ég verð að viðurkenna alveg eins og er, að ég gapti þegar ég las þetta enda verður að hafa það í huga að þorskstofninn við Ísland í dag er 40 þúsund tonnum minni, heldur en þegar kvótakerfið var sett á 1984. 

Á öðrum stað ber hann síðan saman veiðar togskipa frá því árið 1990 og svo aftur til dagsins í dag og tengur þá saman mikla og góða veið hjá skipum í dag, miðað við veiðina í kring um 1990. Fyrir þá sem eru búnir að fara í gegnum og lifað þessa sögu, þá er það amk mjög vafasamt að bera saman veiðar, jafnvel á gömlum trépungum í kringum 1990, miðað við togskip í dag sem hafa svo mikinn togkraft nú orðið, að sum þeirra draga jafn vel 2 troll og það á meir hraða jafnvel en gömlu trépungarnir. Pínulítil veruleika firring í þessu.

Kvótakerfið og Hafró.

Já, samkv nýjustu útreikningum Hafró, þá virðast flest allir stofnar vera á niðurleið, þannig að árangurinn af kerfinu er bara afar dapur, vægast sagt. Stóra spurningin er hvort að þær aðferðir sem notaðar eru í dag séu ekki í raun og veru bara úreldar aðferðir. Hér er verið að nota togararall og togað á sömu slóðum og í upphafi kvótakerfisins. 

Ég heyrði í þeim á Brekanum, sem fóru og tóku togararallið í ár, en þar höfðu menn aldrei séð jafn lítil troll. Fiskuðu reyndar vel með því, en það er eitthvað mikið bogið við þetta, en almennt eru sjómenn á því að Hafró sé svona ca þremur árum á eftir með mat á þeim breytingum sem verða á fiskistofnum. 

Staðreyndin er hins vegar sú, að kvótakerfið hefur aldrei skilað því sem það átti að skila og annað hvort verða menn þá að fara að breyta því og útfæra það á einhvern annan hátt, nema að sjálfsögðu, ef einhverjir eru t.d. sammála mér og mörgum sjómönnum um það að útreikningar Hafró séu einfaldlega rangir, en þetta er ofboðslega erfitt og þegar maður horfir yfir þetta annars ágæta fólk sem situr á hinu háa Alþingi okkar Íslendinga og maður skynjar jafnvel almennt þekkingarleysi á íslenskum sjávarútvegi, þá er kannski ekki furðulega að menn gefist bara upp.

Vonir og væntingar.

Ég mun gera betur skil síðar á smábátaveiðum og smábátahagsmunum í aðdraganda komandi kosninga, en það er nú þegar ljóst, að öllum líkindum, að sú manneskja sem hvað harðast hefur stutt smábátaveiðar í núverandi meirihluta sé að detta út af þingi í haust, svo menn þurfa virkilega að vanda sig. Vonandi komast flokkar að í haust sem styðja við smábáta, en það er nú þegar nokkuð ljóst hvaða flokkar gera það ekki.

 

Nýlega sendi smábátasjómaður á suðurnesjunum inn tilboð til ríkisstjórnar. Tilboðið gengur út á það að fá að veiða ákveðið magn af þorski og greiði ríkinu í formi veðiðgjalds 70 kr kg, en veiðigjöldin í dag eru ca. 15 kr kg. Ég á í sjálfu sér ekki von á að hann fái nokkrar undirtektir með þetta, en ég get í sjálfu sér toppað þetta léttilega.

Ég skal finna mér bát og borga til ríkisins 150 kr í veiðigjöld af þorsk og ýsu til ríkisins og fara létt með, en leigan á þorsk og ýsu í dag + núverandi veiðigjöld eru +/- 300 kr kg og fær því leiguliðinn í dag ekkert fyrir að veiða fiskinn.

Vonandi verða einhverjar breytingar eftir kosningarnar í haust, en þá er ég ekki að tala um einhverja öfga vitleysu, heldur breytingar byggðar á heilbrigðri skynsemi með hagsmuna okkar allra í huga.

Óska öllum sjómönnun og fjölskyldum þeirra gleðilegs sjómannadags.